به جرات می توان گفت حمل و نقل دریایی مهمترین روش حمل بار است چرا که بالای ۹۰درصد از جابجایی بار و کالا در سطح بین الملل از طریق مسیر دریایی انجام می‌شود. انواع روش مختلفی برای حمل و نقل کالا در سطح بین الملل وجود دارد و هر کدام شرایط و مزایای خاص خود را دارند. در تجارت بین الملل مانند هر مدل علم و تخصص دیگر مفاهیم و اصطلاحات زیادی دارد وجود دارد. شناخت این مفاهیم برای تاجر بسیار مهم است و اگر بازرگانی اطلاع کافی از این مفاهیم نداشته باشه، ممکن است در روند کاری او مشکلاتی پیش می‌آید. ما در این مقاله تلاش کردیم تا مباحث مربوط به بارنامه دریایی و حمل و نقل دریایی را به صورت ساده و مختصر توضیح دهیم. بارنامه چیست؟ بارنامه سند مهمی در حمل و نقل است که توسط شرکت حمل صادر می‌گردد. صدور این سند به این معنی است که کالا مخشص در مکانی مشخص برای ارسال به مقصدی مشخص تحویل شده است. براساس بارنامه ثابت می‌شود که فرستنده  کالایی را به شرکت حمل تحویل داده است. پس بارنامه به معنای رسید دریافت کالا است. پس از صدور بارنامه اگر شرکت و متصدی حمل برخلاف مندرجات بارنامه ادعایی داشته باشند، پذیرفتنی نیست.لذا صدور بارنامه به عنوان سندی بر تحویل کالا از طرف فرستنده دقیقا با همان کیفیت بیان شده در بارنامه است. بارنامه ها از دو نوع قابل معامله و غیر قابل معامله هستند. بارنامه قابل معامله یعنی قابل داد و ستد و انتقال به دیگران است و هرکسی که بارنامه را در اختیار داشته باشد مالک کالا است بارنامه غیرقابل معامله نام یک شخص در بارنامه لحاظ شده که فقط او مالک کالاست و قابل واگذاری به غیر نیست. بارنامه دریایی بارنامه دریایی همانطور که از نامش مشخص می‌شود، به بارنامه ای اطلاق می‌گردد که توسط شرکت کشتیرانی(و یا نماینده آن) در قبال دریافت کالای مشخص جهت حمل به مقصد مشخص صادر می‌شود. بارنامه دریایی از نوع بارنامه قابل معامله است. در بارنامه دریایی مشخصات کامل بار درج و توسط فرمانده کشتی امضا می‌شود.(البته امروزه به دلیل حجم بالای کشتی‌ها و صدور تعداد متعددی بارنامه، قالبا بارنامه توسط شخصی به نمایندگی فرمانده کشتی امضا می‌شود.) بارنامه بین المللی معتبر تنها به زبان انگلیسی است. خصوصیات و ویژگی های بارنامه دریایی معتبر شاهدی است بر اجرای قرارداد حمل تاییدی است بر وصول کالا و به عنوان رسید دریافت کالا نیز محسوب می گردد. سندی است قابل معامله و نهایتا به عنوان سند مالکیت کالا تلقی می شود. قابل ظهر نویسی یا Endorsment است. معمولا به حواله کرد صادر می شود(order) ولی می توان به نام حامل(Bearer) صادر گردد. بارنامه باید بدون قید و شرط باشد(Clean B/L) مگر آنکه به طریق دیگری بین طرفین توافق شده است. تعداد نسخه بارنامه مشخص باشد(معمولا در سه نسخه اصل صادر می گردد ولی می توان رونوشت غیر قابل معامله نیز صادر کرد) وضعیت پرداخت کرایه حمل باید مشخص گردد که به صورت پیش پرداخت Prepaid و یا پس کرایه در مقصد (Payable at Destiation) می باشد. یکی از مواردی که دارای درجه اهمیت بالایی است، تاریخ صدور بارنامه Date of Issue است. طبق ماده ۴۷ مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی نشریه ۴۰۰ اتاق بازرگانی بین المللی بارنامه ای که پس از ۲۱ روز از تاریخ صدور به بانک ها ارائه شود، مورد قبول بانک ها نمی باشد. مگر شرط دیگری در اعتبار مقرر و پیش بینی شده باشد. اطلاعاتی که در بارنامه دریایی ثبت می‌گردد – نام و آدرس فرستنده کالا، SHIPPER ۲- نام و آدرس گیرنده کالا، CONSIGNEE ۳- نام بندر مبدأ بارگیری، PORT OF LOADING ۴- نام بندر مقصد تخلیه، PORT OF DISCHARGE ۵- نام کشتی حمل کننده کالا، OCEAN VESSEL ۶- شرح کالا، DESCRIPTION OF GOODS ۷- تعداد بسته ها، و وزن و حجم آن کالای مورد حمل،NUMBER OF PACKAGES OR UNITS ۸- این که کالا در انبار کشتی بارگیری شده است که با ON BOARD نشان داده می شود. ۹- ذکر این که کرایه حمل در مبدا پرداخت شده و یا این که در مقصد پرداخت می شود. ۱۰- تاریخ بارنامه ۱۱- در بارنامه قسمتی در نظر گرفته می شود تا نام فرد یا موسسه ای که هنگام رسیدن کالا به مقصد باید به او اطلاع داده شود نوشته شود که با عبارت NOTIFY PARTY مشخص می‌گردد. ۱۲-  اگر کالا بر روی عرشه یا ON DECK حمل شده باشد، این نکته روی بارنامه قید می شود. البته بانک معامله کننده اسناد، طبق مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی اتاق بازرگانی بین المللی، از قبول این بارنامه خودداری می کند، مگر اینکه در متن اعتبار اسنادی مورد بحث، صراحتا چنین بارنامه‌ای را قبول کرده باشد.البته حمل بارهای فلزی فقط بر روی عرشه امکان پذیر است. مراحل بارگیری به منظور بارگیری فراهم نمودن وسایل و نیروی انسانی جهت عملیات بارگیری لازم است که شامل موارد زیر می‌شود. بارشماری کالا در زمان عملیات بارگیری (Tallying) این اقدام اساسی‌ترین کار تحویل و تحول کالا با متصدی حمل و نقل می‌باشد. در بارشماری، چنانچه عیوب ظاهری در بسته بندی و وضعیت کالا وجود داشته باشد مشخص و موارد در اسناد بعدی (بارنامه، رسید فرمانده) قید می‌گردد. بار چینی (stowed and Trimmed) بار چینی کالا در محل مناسب تعیین شده است. مدارک لازم بعد از بارگیری پس از اتمام بارگیری، کلیه مدارک مربوطه از جمله اوراق بارشماری و رسید فرمانده (Mate Receipt) مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. فهرست کل بار (Manifest) از دیگر مدارک لازم برای بعد از بارگیری است. فهرست کل بار بر اساس اوراق بارشماری و رسید افسر اول کشتی و دستور حمل کتبی است. صدور بارنامه صدور بارنامه با بررسی و تطبیق اسناد و مدارک از جمله اوراق بارشماری و رسید فرمانده و فهرست کل بار انجام می‌شود. متصدی تنظیم بارنامه، فرم مخصوص بارنامه را تکمیل و با قید شماره ردیف فهرست کل بار در محل شماره بارنامه، نسبت به تعیین شماره بارنامه اقدام می‌کند. پس از تکمیل بارنامه توسط فرمانده کشتی به شرح فوق و با امضاء و انعکاس مهر بر روی آن بارنامه صادر و اعتبار خود را خواهد یافت. بارنامه براساس اوراق بارشماری، رسید فرمانده و فهرست کل بار و شماره ردیف مانیفست در شماره بارنامه ذکر می‌شود.

درصورتی که کالای وارداتی دارای ارزش تجاری بالایی نباشد می‌توان کالا را به عنوان پته گمرکی ترخیص کرد. این مدل از ترخیص کالا نیازی به ثبت سفارش و همچنین کارت بازرگانی ندارد. در واقع یک کالا را می‌توان با دو نوع سند ترخیص کرد سند نوع اول، برگه سبز گمرکی است که برای کالای تجاری استفاده می شود و دیگری پته گمرکی است که سند ترخیص کالای غیرتجاری است. پته گمرکی را می‌توان سریع‌ترین روش ترخیص کالا دانست. پس از دریافت قبض انبار و پرداخت حقوق گمرکی و انجام تشریفات گمرکی، کالا در طی چند ساعت از گمرک ترخیص و به مشتری تحویل داده می‌شود. انواع پته گمرکی پته گمرکی مسافر: بنا به بند ب ماده ۴۰ قانون امور گمرکی‌، کالای مسافری، هدیه و سوغات به تشخیص گمرک با صدور پته قابل ترخیص است. برای مسافران غیر مقیم لوازم شخصی قطعا قابل ترخیص است. به علاوه اشیا قابل حمل مانند تلفن همراه،لوازم و تجهیزات ورزشی، تجهیزات پزشکی قابل حمل مورد نیاز مسافر،دوربین عکاسی و فیلم برداری و ملزومات متعارف آن، کالسکه بچه، تلویزیون، گیرنده رادیویی،صندلی چرخ‌دار(ویلچر)،جواهرات شخصی، جعبه کمک‌های اولیه، ماشین تحریر، قایق پارویی و…که بنا بر آیین نامه اجرایی تعیین می‌گردد.مسافران برای ورود موقت این اشیا می‌توانند با ارائه تصمین اقدام به ورود کالا به محدوده کشور نمایند. برای ورود قطعی لوازم همراه مسافر که به طور معمول و عرفی برای استفاده شخصی او باشد(و این دو شرط را داشته باشند که تجاری نباشد و از کالاهای ممنوع الورود نباشد) تا سقف سالانه ۸۰دلار از حقوق ورودی، معاف است. مازاد بر این ۸۰ دلار، با پرداخت دو برابر سود بازرگانی و یک برابر حقوق گمرکی با صدور سند پته گمرکی قابل ترخیص است.(اشیای نامبرده شده صرفا برای نمونه است و میتواند شامل کالای دیگری نیز باشد) محصولاتی که از نظر تعداد، ارزش،حجم و وزن جنبه تجاری ندارد و به عنوان نمونه وارد می‌شود. برای اشخاص عادی، کالاهای وارداتی با ارزش کمتر از ۱۰۰۰دلار (به شرط ممنوع نبودن و تجاری نبودن) برای شرکت‌های تولیدی یا دانش بنیان تا سقف ۲۰۰۰دلار برای ورود قطعات و لوازم یدکی خودروها، معاونین فنی می‌توانند تا سقف ۲۰۰۰۰دلار بدون ثبت سفارش از طریق پته گمرکی نسبت به ترخیص اقدام کنند. البته مناسب است مطرح کنیم که در قانون ملاک شناسایی بار تجاری و غیرتجاری به عهده گمرک می‌باشد. لذا بنا به شرایط و زمان امکان جابجایی این سقف‌ها وجود دارد. نحوه ثبت پته در سالهای قبل ثبت پته به صورت دستی انجام می‌پذیرفت و نیازی به اظهار کردن کالا نبود. به همین دلیل مخصوصا در حمل و نقل هوایی تخلفات متعددی صورت می‌گرفته و اکثر این تخلفات صورت گرفته، به دلیل ثبت اطلاعات غیرصحیح کالا بوده است. به همین جهت با ابلاغ بخشنامه جدید، در صورت تایید پته مسافری و غیرتجاری بودن کالا، معاونین فنی گمرک باید کالا را در سامانه گمرکی به صورت الکترونیکی اظهار کنند. به همین جهت است که امروزه در این مسیر سخت‌گیری بیشتر و بازرسی دقیق‌تری انجام می‌شود. ترخیص کالا با پته گمرکی برای ترخیص کالا از گمرک فرودگاه امام خمینی یا بقیه گمرکات، باید دستور العمل های لازم برای تحویل گرفتن کالای خود را انجام دهید.زمانی که محموله وارد گمرک شد، شما به همراه یک نامه که قبض انبار به صورت پیوست نامه قرار گرفته است به دفتر مربوطه مراجعه می‌کنید. پس از پرداخت هزینه های گمرکی و دریافت تاییدیه، می‌توانید کالای خود را از گمرک تحویل بگیرید. همانطوری که قبلا اشاره شد شما برای ترخیص کالا با پته گمرکی نیازی به ارائه مدارکی مانند بارنامه و فاکتور ندارید و ثبت اظهارنامه و تشخیص قیمت توسط مسئولان گمرکی در سامانه ثبت می‌گردد. تخلفات در روند پته گمرکی همانطوری که اشاره شد به ویژه در شیوه حمل و نقل هوایی تخلفات زیادی در گذشته و حال وجود داشته  و دارد لذا سختگیری‌های بیشتری جهت ثبت اطلاعات اعمال می‌شوند تا درستی و صحت اطلاعات به طور جدی‌تری در فرایند بازرسی پیگیری شود؛ لذا پیشنهاد می کنیم جهت جلوگیری از بروز هرگونه مشکل و تخلف در روند پته گمرکی، اظهار کالای خود را به صورت الکترونیکی انجام دهید و از کارشناسان این امر جهت دریافت مشاوره های لازم کمک بگیرید.