تحویل FOB کالا را می­توان از قوانین مهم و کاربردی در بین قوانین اینکوترمز برشمرد. شرایط انتقال ریسک، هزینه ­ها، مسولیت ­ها و… در این روش با دیگر روش ­های حمل ­و ­نقل متفاوت است. برای همین در این مطلب تصمیم گرفته به طور کامل به توضیح در رابطه با روش FOB بپردازیم. اگر شما نیز دوست دارید با این روش بیشتر آشنا شده و اطلاعات خود را در مورد قاعده FOB بالاتر ببرید، با ما همراه باشید:  FOB چیست؟ FOB مخفف Free on Board و به معنای تحویل روی عرشه کشتی است. در واقع در این روش معامله، فروشنده بر روی عرشه کشتی موردنظر کالا را تحویل خواهد داد یا این که کالای تحویل داده شده به این شکل در گذشته را تهیه یا فراهم می­نماید. منظور از تهیه یا فراهم کردن تداعی ­کننده فروش زنجیره­ای یا پیاپی علی الخصوص در تجارت کالاهای فله از جمله مواد نفتی می­باشد. با بارگیری کالا در کشتی، ریسک فقدان یا خسارت وارده به کالا از فروشنده به خریدار انتقال پیدا خواهد نمود و تمامی هزینه­ ها از این به بعد برعهده خریدار است. نحوه انتقال ریسک در روش FOB چنانچه بار موردنظر بر روی کشتی از پیش تعیین شده توسط خریدار و نیز بندر مشخص شده به خریدار تحویل داده شود یا این که فروشنده به این شکل کالایی را تامین نماید تحویل کالا صورت گرفته است و در نتیجه ریسک انتقال پیدا خواهد نمود. با قرار گرفتن کالا بر روی کشتی، فروشنده مسئولیتی در مورد ریسک از بین رفتن یا ورود خسارت به کالا نخواهد داشت و ریسک آن برعهده خریدار می­باشد. روش حمل­ و­نقل در تحویل FOB از روش تحویل FOB صرفاً برای روش حمل دریایی یا آبراه ­های داخلی استفاده می­شود. همچنین لازم به ذکر است که این روش زمانی به کار برده می­شود که بر روی کشتی، تحویل کالا انجام شود. برای همین این روش را نمی­توان روشی مناسب برای زمان­هایی برشمرد که کالا پیش از قرارگیری در کنار کشتی و برای نمونه در یک ترمینال کانتینری به متصدی حمل تحویل داده شود. در واقع در چنین شرایطی باید به سراغ دیگر روش ­ها از جمله قاعده FCA رفت. ترخیص برای صادرات و واردات در روش تحویل FOB در صورت نیاز فروشنده بایستی ترخیص کالا جهت صادرات را انجام دهد. اما در رابطه با واردات نمی­توان فروشنده را مسئول دانست چرا که فروشنده در رابطه با ترخیص کالا جهت واردات یا ترانزیت کالا از کشور ثالثی که محل عبور کالاست یا پرداخت هر نوع عوارض یا انجام تشریفات جهت واردات کالا وظیفه­ ای نخواهد داشت. بررسی مسئولیت ­های خریدار و فروشنده در روش FOB ۱٫ الزامات عمومی خریدار موظف به پرداخت بهای کالا مطابق با قرارداد فروش است. فروشنده نیز وظیفه داشته براساس قرارداد فروش و هر الزام دیگر مربوط به قرارداد، اقدام به تهیه کالا و صورتحساب فروش نماید. در صورت توافق طرفین این امکان وجود خواهد داشت تا فروشنده به جای سند کاغذی اقدام به ارائه نمونه الکترونیکی آن کند. ۲٫ تحویل کالا پیش از این نیز گفتیم که فروشنده باید کالا را بر روی کشتی انتخاب شده توسط خریدار و در نقطه بارگیری مشخصی در بندر نام برده جهت حمل، تحویل داده یا اقدام به تأمین کالای تحویل داده شده به این طریق نماید. همچنین لازم به ذکر است که این تحویل کالا باید در تاریخی توافق شده و در بازه زمانی مشخصی صورت گیرد. در صورت عدم تعیین زمان، بایستی طبق شرایط بندر موردنظر و در پایان بازه زمانی مورد توافق اقدام به تحویل کالا کند. خریدار نیز وظیفه داشته که نسبت به تحویل به­ موقع کالا اقدام نماید. *بعد از تحویل، ریسک نیز به خریدار انتقال پیدا می­کند. ۳٫ قرارداد حمل­ و ­نقل کالا فروشنده در رابطه با عقد قرارداد حمل کالا در قبال خریدار مسئولیتی نخواهد داشت. ولی درصورتی­که خریدار درخواست نماید بایستی فروشنده تمامی اطلاعات مربوط به ریسک و هزینه­ های حمل ­و ­نقل کالا نظیر تمهیدات ایمنی مرتبط با حمل ­و ­نقل کالا را در اختیار خریدار قرار دهد تا قادر به طی کردن ترتیبات حمل­ و ­نقل کالا گردد. در صورت توافق، فروشنده باید براساس شرایط عرف و نیز با ریسک و هزینه خریدار، قرارداد حمل ­و ­نقل را تنظیم کند. هزینه ­های مربوط به حمل ­و ­نقل نیز تا زمان تحویل کالا برعهده فروشنده می­باشد. ۴٫ بیمه فروشنده وظیفه ­ای در رابطه با عقد قرارداد بیمه باربری کالا نخواهد داشت. با این حال در صورتی که خریدار این موضوع را درخواست نماید فروشنده بایستی تمامی اطلاعات مربوط به ریسک و هزینه ­های بیمه کالا را در اختیار خریدار قرار دهد. ۵٫ سند تحویل کالا در رابطه با تحویل کالا به خریدار، فروشنده موظف است که سندی رایج به منظور اثبات تحویل کالا به خریدار ارائه نماید. لازم به ذکر است که تهیه این سند برعهده و هزینه فروشنده خواهد بود. در این مورد خریدار نیز وظیفه دارد در صورت صحت سند، اقدام به پذیرش آن نماید. گفتنی است که درصورتی­که سند اثبات یک سند حمل نباشد فروشنده بایستی با درخواست، ریسک و هزینه خریدار، به خریدار کمک نماید تا این سند را تهیه کند. ۶٫ تشریفات گمرکی در موارد کاربردپذیر، فروشنده موظف است که اقدام به انجام تشریفات گمرکی صادرات موردنیاز کشور مبدأ نماید. از بین این موارد تشریفاتی می­توان به دریافت پروانه صادرات، بازرسی قبل از حمل، گواهی ایمین جهت صادرات، اعتبارسنجی­ های رسمی و… اشاره نمود. علاوه­بر­آن در تمامی موارد کاربردپذیر، فروشنده باید به خریدار با ریسک و هزینه خود او کمک کند تا اسناد یا اطلاعات موردنیاز جهت واردات کالا به کشور مقصد یا ترانزیت کالا از کشورهای مسیر نظیر الزامات ایمنی و بازرسی قبل از حمل را تهیه کند. ۷٫ بازرسی، بسته ­بندی و علائم­ گذاری کالا در این رابطه خریدار هیچ مسئولیتی نخواهد داشت اما فروشنده باید کلیه هزینه­های بازرسی را پرداخت نماید. بسته­ بندی کالا نیز به غیر از مواردی که امکان حمل ­و ­نقل مجاز بدون بسته­ بندی وجود خواهد داشت باید با هزینه فروشنده انجام شود. علاوه­بر­آن بسته ­بندی و شماره­ گذاری کالا باید متناسب با نوع آن انجام شود. البته در این زمینه نیز در صورت توافق طرفین این امکان وجود خواهد داشت تا بسته ­بندی و شماره­گذاری دیگری انجام شود. ۸٫ هزینه­ ها در مورد تخصیص هزینه ­ها فروشنده موظف است که هزینه ­ها را تا پیش از تحویل کالا و به غیر از موارد استثنا پرداخت نماید. علاوه­ بر­آن هزینه سند تحویل، هزینه­ ها و عوارض گمرکی و مالیات مرتبط به صادرات کالا تحت شرایط خاص و نیز هزینه کمک­ ­های صورت گرفته از سوی خریدار، برعهده فروشنده می­باشد. در مقابل خریدار نیز بایستی هزینه­ ها را بعد از تحویل کالا به طور کامل پرداخت نماید. از طرفی هزینه همکاری فروشنده در تهیه اطلاعات و اسناد نیز برعهده خریدار است.  ۹٫ اعلام­ ها فروشنده باید اعلامیه­ ای مبنی بر تحویل کالا یا نیز عدم دریافت کالا در زمان مقرر توسط کشتی، به خریدار ارسال کند. اعلامیه ارسالی از سوی خریدار نیز باید دربرگیرنده الزامات مرتبط با مواردی چون نام کشتی، نقطه بارگیری، زمان تحویل در بازه زمانی مورد توافق، ایمنی حمل و… باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با قاعده FOB کافی است با کارشناسان بازرگانی رها تماس بگیرید.

در صنعت حمل و نقل دریایی اصطلاحات زیادی وجود دارد که بهتر است با رایج‌ترین آن‌ها آشنا باشید زیرا این اصطلاحات در بسیاری از بارنامه های دریایی به کار می روند و اگر با آن ها آشنایی نداشته باشید، قادر به درک، ارزیابی یا نوشتن یک بارنامه دریایی مناسب نخواهید بود. برخی از این اصطلاحات حمل و نقل دریایی به شرح زیر می‌باشد:   فعالیت فورواردی و وظایف فورواردر فعالیت فورواردی به این معناست که تمام امور و هماهنگی‌ها برای جابجای کالا توسط شرکت حمل و نقل انجام می‌شود. وظایف این این شرکت‌ها که فورواردر نام دارند عبارتند از صدور بارنامه، صدور پروفرمای حمل، انبارداری، بیمه باربری، انجام تمامی تشریفات گمرکی در مبدا، بسته‌بندی بار، عقد قرارداد با موسسات مختلف و دریافت راه‌نامه یا بارنامه از آن‌ها، تحویل کالا به گمرک مقصد و دریافت تاییدیه، ارائه اطلاعات دقیق از قرارداد و جریان حمل به طرفین معامله، بررسی سلامت کالا در هنگام تحویل به هر کدام از گمرکات مبدا یا مقصد و اعلام ورود کالا به طرفین. درهنگام عقد قرارداد فورواردی تمام این بندها را به صورت واضح در قرارداد بیان کنید. انواع بارنامه دریایی بارنامه دریایی دارای تقسیم بندی‌ها و اشکال مختلفی است که هرکدام از منظری دسته بندی شده‌اند. در ادامه به انواع بارنامه های دریایی از منظرهای گوناگون می پردازیم. به صورت کلی بنا بر نوع اجاره کشتی، بارنامه به دو مدل زیر تقسیم می‌شوند: بارنامه برای حمل گذری (TRAMP) که طبق یک قرارداد اجاره (CHARTER) صادر می شود. در این مدل بارنامه، کشتی معمولا یک یا قسمتی از یک محموله کامل را منتقل می‌کند. پس مالک کشتی تعهد می‌پذیرد که در قرارداد اجاره کشتی آمده و قید شده است. در نتیجه بارنامه ترامپ، بر حمل توسط یک کشتی که به صورت خط (LINER) عمل نمی کند ناظر است. بارنامه مربوط به خط کشتیرانی درحالت حمل توسط خط کشتیرانی، توافق اجاره یا ذخیره کردن جا در کشتی مد نظر بوده و تایید می کند که جای لازم برای کالای مورد نظر در کشتی پیش بینی شده است. به عبارت دیگر بارنامه خط کشتیرانی دارای مفاد و شرایطی است که به منزله تعهد ومسئولیت خط است. برای تقریب ذهن شما مخاطب عزیز با این دو مدل بارنامه می‌توان گفت، این دو نوع بارنامه مشابه تاکسی خطی و تاکسی دربستی است.   بارنامه مستقیم (Direct B/L) این سند حاکی از آن است که در هنگام حمل کالا از مبدا تا مقصد وسیله حمل تغییر نکند. به عبارت دیگر، کالا به صورت مستقیم و تنها با کشتی به اسکله مقصد برسد. در حمل کالا بسته به شرایط برخی از کالاها در کشور ثالث مجددا بارگیری شده و از طریق زمینی یا هوایی به مقصد نهایی ارسال می‌شود. با امضای بارنامه مستقیم دیگر این اتفاق رخ نمی‌دهد. بارنامه دریایی سراسری (Through B/L) دقیقا برعکس بارنامه مستقیم در بارنامه سراسری شما این اجازه را به شرکت فورواردر می‌دهید که در صورت لزوم چندین مرتبه وسیله نقلیه را تغییر دهد. اما، وسیله اولیه حمل کشتی است. بارنامه چارتر (Charter Party B/L) این بارنامه تحت خدمت کشتی‌رانی ترامپ اجرا می‌شود. پس این سند دلالت بر حمل محموله با کشتی اجاره‌ای و دربست دارد. به این معنی که، تمام ظرفیت کشتی تنها متعلق به یک مشتری است و هیچ کالای متفرقه‌ای جز محموله مشتری نباید در آن قرار بگیرد. البته، این سند نزد بانک‌ها معتبر نیست. دلیل این موضوع هم در این نکته است، زمانی که سن کشتی ها از ۱۵ سال بگذرد به کشتی های اجاره ای دربست تبدیل می شوند. بارنامه سرویس‌های منظم دریایی (Liner B/L) این سند برای آن دسته از کشتی‌هایی صادر می‌شود که از برنامه حرکتی مشخص تبعیت کرده و دارای قوانین مخصوص به خود هستند. نرخ و اصول این نوع از کشتی‌ها با سایر کشتی‌های باربری کاملا متفاوت است. البته، هزینه ارسال بار از این طریق کمی گران است. بارنامه دریایی حمل مرکب فیاتا (F.B.L) این سند برای مشخص کردن خدمه و عاملین شرکت حمل و نقل در نظر گرفته شده است. سند حمل مرکب جزو سندهای معامله‌ای بوده که مورد تایید اتاق بازرگانی بین المللی است. در این سند قید شده است که شرکت حمل کننده کالا مسئولیت تحویل کالا به مقصد و همچنین مسئولیت تمام خدمه کشتی را برعهده دارد. این سند جزو اسناد قابل معامله است مگر اینکه خلاف آن در قرارداد ثبت شود. دیسپاچ (Dispatch) این اصطلاح درواقع شامل پاداش به شرکت‌هایی می‌شود که زودتر از موعد تحویل بارها را به مقصد برسانند. معمولا، طرفین قرارداد پس از این‌که یک زمان تقریبی برای تحویل کالا به مقصد تعیین کردند، می‌توانند در قرارداد خود به این موضوع اشاره کنند که در صورت تحویل سریع کالا، پاداشی به فورواردر تعلق گیرد. دموراژ (Demmurage) طرفین می‌توانند در بارنامه دریایی خود به این موضوع اشاره کنند که در صورت معطل شدن کشتی هنگام بارگیری، صاحب کالا موظف است خسارت دیرکرد در بارگیری را پرداخت کند. البته، توصیه می‌شود تا جایی که می‌توانید این بند را در بارنامه لحاظ نکنید. چراکه برخی از شرکت‌های فورواردی از عمد کالا را دیر بارگیری می‌کنند تا از شما خسارت دریافت کنند. ظرفیت ناخالص کشتی (GRT) این اصطلاح اشاره به تمام ظرفیت موجود در کشتی دارد. فضاهایی نظیر موتورخانه، عرشه، کابین مسافران، کابین خدمه، انبار و غیره که همگی به GRT شناخته می‌شوند. ظرفیت بارگیری (DWT) معمولا، در بارنامه دریایی به ظرفیت کشتی برای بارگیری اشاره می‌شود. هیچ شرکتی حق ندارد کالا را بیش از ظرفیت کشتی بارگیری کند. در غیر این صورت هر دوی طرفین قرارداد جریمه خواهند شد. این ظرفیت بر حسب تن است. فاس (تحویل کنار کشتی) فاس (FAS) به معنی تحویل محموله در کنار کشتی است؛ به گونه‌ای که پس از تحویل کالا توسط فروشنده به فورواردر تمامی مسئولیت‌ها و جبران خسارت‌های احتمالی از روی دوش او بر داشته می‌شود. فوب (تحویل روی عرشه کشتی) فوب (FOB) به این معناست که تمامی مسئولیت‌های فروشنده در قبال کالا زمانی به پایان می‌رسد که او محموله را بر روی عرشه کشتی در مبدا تعیین شده بارگیری کند. این موضوع در بارنامه دریایی حتما باید قید شود تا فورواردر در جریان تمام امور قرار بگیرد. در غیر این صورت شرکت تحویل گیرنده هیچ مسئولیتی در قبال این موضوع بر عهده نخواهد گرفت. فوب (تحویل روی عرشه کشتی) فوب (FOB) به این معناست که تمامی مسئولیت‌های فروشنده در قبال کالا زمانی به پایان می‌رسد که او محموله را بر روی عرشه کشتی در مبدا تعیین شده بارگیری کند. این موضوع در بارنامه دریایی حتما باید قید شود تا فورواردر در جریان تمام امور قرار بگیرد. در غیر این صورت شرکت تحویل گیرنده هیچ مسئولیتی در قبال این موضوع بر عهده نخواهد گرفت. سایر بارنامه‌های دریایی بارنامه‌های دریایی از نظر موقعیت، تعداد وسیله حمل، نوع خدمات و غیره دارای انواع مختلف دیگری نیز هستند که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت. سایر بارنامه‌های دریایی از نظر موقعیت کالا این سند به دو گروه کالای بارگیری شده و کالای دریافت شده تقسیم می‌شود. بارنامه کالای بارگیری شده نشان‌دهنده این است که محموله توسط مسئول حمل دریافت شده و بر روی عرشه کشتی بارگیری شده است. بارنامه کالای دریافت شده نیز به این معنی است که مسئول حمل کالا را دریافت کرده، اما هنوز اقدامی به بارگیری آن بر روی عرشه کشتی نکرده است. معمولا، بانک‌ها از پذیرفتن این نوع بارنامه خودداری می‌کنند؛ مگر آن‌که بین طرفین معامله امضا شده باشد. بارنامه تمیز یا غیر مخدوش (Clean Bill Of Lading) بارنامه دریایی تمیز به این معناست که هنگام تحویل کالا توسط فورواردر هیچ بندی در سند که به معیوب بودن یا نبودن آن اشاره کرده باشد، وجود ندارد. این سند به بارنامه تمیز یا بی قید و شرط معروف است. البته، تمام بارنامه‌ها باید این بند را در محتویات خود قید کنند، در غیر این صورت از ارزش قانونی ساقط می‌شوند. بارنامه غیر تمیز یا غیر مخدوش (Claused Bill of Lading) این سند نقطه مقابل سند مخدوش است؛ به گونه‌ای که صراحتا به معیوب بودن یا نبودن کالا اشاره شده است. این سند نزد تمام ارگان‌های حقوقی و بانک‌ها مورد تایید است. توجه داشته باشید که حتما در تمام بارنامه‌های که از شرکت‌های حمل و نقل دریافت می‌کنید، این بند را در سند قید کنید. بارنامه دریایی ترانسشیپ (Transshipment Bill of Lading) این بارنامه نیز از لحاظ محتویات شبیه به بارنامه مستقیم است. یعنی کالاها صرفا از طریق دریا جابجا شده و از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می‌شود. همچنین، تمامی مقاصدی که کشتی در آنجا توقف خواهد کرد نیز در سند قید می‌شود.