در تجارت بین‌الملل اسناد مختلفی بین طرفین معامله جابه‌جا می‌شود که در این قسمت به معرفی یکی از مهم‌ترین این اوراق یعنی اسناد حمل می‌پردازیم.
این اسناد که دربردارنده مشخصات کالا بوده و در حکم شناسنامه کالا را دارد. اسناد حمل یکی از اسناد ضروری برای انجام امور تشریفات گمرکی و ترخیص کالا است که به دودسته تقسیم می‌شود:
اسناد حمل را می‌توان به دودسته اسناد متداول و اسناد خاص تقسیم نمود.
اسناد حمل متداول یا متعارف (Conventional)
گروه اول اسناد حمل، اسناد حمل متعارف هستند که برای انجام تشریفات گمرکی و ترخیص کالا الزامی هستند. کلیه کالاهایی که در گمرک ترخیص می‌شوند باید دارای این اسناد بوده وگرنه فرایند ترخیص کالا متوقف می‌گردد. اسناد حمل متداول عبارت‌اند از:
- بارنامه
- پیش‌فاکتور
- فاکتور تجاری
- گواهی مبدأ
- پکینگ لیست یا لیست عدل بندی
- گواهی آزمایش یا بازرسی
- بیمه‌نامه
- گواهی‌نامه صادرات
در ادامه هر یک از موارد فوق را به‌اختصار توضیح می‌دهیم.
بارنامه (Bill of Lading) – B/L
بارنامه سندی است که توسط شرکت حمل‌ونقل صادر و به‌منزله تحویل کالا به حمل‌کننده است. پس از صدور بارنامه کالا مالکیت کالا در اختیار شرکت حمل‌ونقل قرار می‌گیرد.
ویژگی‌های بارنامه
ازنظر حقوقی بارنامه ویژگی‌هایی دارد:
بارنامه نشان‌دهنده انعقاد قرارداد حمل است.
بارنامه On Board حاکی از بارگیری کالا بر روی وسیله نقلیه است.
بارنامه به‌منزله سند مالکیت بوده و دارنده آن مالک کالا به‌حساب می‌آید.
بارنامه سندی قابل‌انتقال و ظهر نویسی است.
انواع بارنامه
بارنامه‌ها با توجه به انواع حمل و نقل به دسته‌های زیر تقسیم می‌گردد:
- بارنامه دریایی
- بارنامه هوایی
- بارنامه زمینی
- بارنامه ریلی (راه نامه راه‌آهن)
- رسید نامه پستی
بارنامه دریایی ( Ocean/Marine Bill Of Lading)
بارنامه دریایی برای کالاهایی که توسط کشتی از راه دریا حمل می‌گردد توسط شرکت کشتیرانی صادر می‌شود. بارنامه دریایی در چند نسخه اصلی (معمولاً سه نسخه) صادر می‌گردد که هرکدام دارای اعتبار است. بارنامه حاوی اطلاعاتی از قبیل نام و مشخصات فرستنده کالا، نام و مشخصات گیرنده کالا، نام بندر و کشور مبدأ بارگیری، نام بندر و کشور مقصد کالا، نام کشتی حمل‌کننده، تاریخ بارنامه، اینکوترمز و شرایط حمل، مشخصات بار شامل شرح کالا، وزن، حجم و تعداد بسته، شماره، نوع و تعداد کانتینر، تعرفه بین‌المللی (HsCode) پروفرما، مشخصات شرکت حمل و نماینده آن در کشور مقصد و شماره بارنامه می‌باشد.
بارنامه هوایی (AIR WAY BILL، AIR CONSIGMENT NOTE)
بارنامه هوایی یا بهتر بگوییم راهنامه هوایی برای حمل کالاها با استفاده از هواپیما و خطوط هوایی صادر می‌شود. بارنامه هوایی معمولاً در ۱۲ نسخه صادر می‌شود که تنها سه نسخه اصلی آن ازنظر تجاری دارای اعتبار ویژه بوده و بقیه آن‌ها برای شرکت هواپیمایی می‌باشد.
سه نسخه اصلی عبارت‌اند از:
- نسخه اول- شرکت حمل‌کننده
- نسخه دوم – گیرنده کالا
- نسخه سوم – فرستنده کالا
در حقیقت بارنامه هوایی تنها یک رسیده بوده و به سند مالکیت کالا به‌حساب نمی‌آید. این سند قابله معامله یا ظهر نویسی نیست. صاحب یا ذینفع کالا پس از دریافت بارنامه آن به شرکت هواپیمایی ارائه و حواله دریافت کالا را تحویل می‌گیرد.
بارنامه هوایی در حکم رسید کالا جهت حمل بوده و شامل صورتحساب کرایه حمل می‌باشد که در نحوه پرداخت (در مبدأ یا مقصد) بر روی آن مشخص گردیده است. در صورت درخواست بیمه حمل توسط فرستنده کالا بارنامه حمل به‌عنوان گواهی بیمه است.
بارنامه‌های هوایی از زمان امضا توسط شرکت حمل‌ونقل هوایی یا کارگزار آن و همچنین ارسال‌کننده کالا تا زمان تحویل بار به تحویل‌گیرنده آن معتبر است.
بارنامه زمینی
این نوع بارنامه همان‌طور که از نامش پیداست برای حمل‌ونقل زمینی کالا مورداستفاده قرار می‌گیرد. با توجه به موضوع این مقاله ما به معرفی بارنامه کامیون که در تجارت و حمل نقل بین‌المللی کالا مورداستفاده قرار می‌گیرد می‌پردازیم.
بارنامه (راه نامه) کامیون (Convention Merchandises Routiers) که به‌طور مخفف CMR نامیده می‌شود سندی است که برای حمل کالا با کامیون می‌باشد. راه نامه کامیون نیز غیرقابل معامله است. این سند معمولاً در ۶ تا ۱۴ نسخه صادر گشته که سه نسخه آن اصلی بوده و به امضای صادرکننده، حمل‌کننده و گیرنده کالا می‌رسد و مابقی نسخه در گمرکات ورودی و خروجی کشورهای بین راه مورداستفاده قرار می‌گیرد. این بارنامه بر اساس کنوانسیون CMR می‌باشد.
اطلاعات مندرج در راهنامه کامیون عبارت‌اند از:
- نام و مشخصات فرستنده کالا
- نام و مشخصات حمل‌کننده کالا
- نام و مشخصات گیرنده کالا
- تاریخ صدور و حمل کالا
- تاریخ و محل بارگیری در مبدأ
- تاریخ و محل تحویل در مقصد
- مشخصات بار شامل ابعاد، نوع، وزن، بسته‌بندی, تعداد و….
بارنامه ریلی (راه نامه راه‌آهن)
راه نامه راه‌آهن سندی است که توسط شرکت‌های راه‌آهن در زمان بارگیری در ایستگاه‌های بارگیری صادر و به‌منزله تحویل کالا به شرکت راه‌آهن بوده و شرکت متقبل حمل سالم و تحویل کالا در مقصد گردیده است. راه نامه راه‌آهن نیز سندی غیرقابل معامله و ظهر نویسی جهت انتقال است.
بارنامه راه‌آهن شامل:
نام و مشخصات فرستنده کالا
نام و مشخصات ایستگاه مبدأ بارگیری و مقصد
نام و مشخصات گیرنده کالا
شماره واگن
هزینه حمل
مشخصات بار شامل ابعاد، نوع، وزن، بسته‌بندی، تعداد و….
رسید یا گواهی پستی
این رسید توسط شرکت پستی برای کالا صادر و کالا مستقیماً به گیرنده آن طبق مشخصات و آدرس اعلامی تحویل می‌گردد.
پیش‌فاکتور (ProForma Invoice)
پیش‌فاکتور یا پروفرما همان‌طور که از نامش پیداست قیمت اعلام‌شده به واردکننده از سوی صادرکننده کالا می‌باشد. این سند که یکی از اسناد مهم حمل کالا می‌باشد که شامل اطلاعات محصول بوده ولی به معنای انجام معامله نیست.
اطلاعات پیش‌فاکتور
پیش‌فاکتور شامل اطلاعات زیادی است که عبارت‌اند از:
- نام و مشخصات فروشنده
- نام و مشخصات خریدار
- تاریخ و شماره درخواست
- فهرست محصولات و مشخصات آن‌ها
- قیمت کالا
- وزن ناخالص حمل
- حجم و ابعاد کالا
- تخفیف‌های تجاری
- محل دریافت کالا
- شرایط پرداخت
- هزینه بیمه و حمل‌ونقل
- دوره اعتبار قیمت اعلامی
- هزینه‌های پرداختی توسط مشتری
- زمان تقریبی حمل کالا از کارخانه تا بندر جهت حمل‌ونقل
- تاریخ تقریبی رسیدن کالا به مقصد
پروفورما سندی است که تائید کننده درستی اطلاعات درج‌شده در مبدأ کالاست. اگر توافق خاصی بین خریدار و فروشنده وجود نداشته باشد قیمت‌های اعلام‌شده در پیش‌فاکتور می‌توانند تغییر کنند. پروفورمای امضا شده توسط خریدار و فروشنده در حکم یک قرارداد بین‌المللی است.
فاکتور Commercial Invoice
فاکتور یکی از اسناد حمل است که خریدار کالا باید به گمرک ارائه دهد. این سند ارزش واقعی کالای وارده را مشخص نموده و مبنای محاسبهٔ حقوق، عوارض و مالیات گمرک است. صدور این سند به‌منزله انتقال مالکیت کالا از فروشنده به خریدار می‌باشد.
اطلاعات فاکتور
در فاکتور تجاری ارائه‌شده از سوی فروشنده کالا اطلاعات زیر وارد می‌شود:
- نام و مشخصات فروشنده
- نام و مشخصات خریدار
- مشخصات دقیق کالا (نوع، وزن، کیفیت و…)
- قیمت توافق شده کالا
- بندر محل ارسال
- شرایط پرداخت
- تاریخ ارسال
- روش حمل‌ونقل
- مهر و امضای فروشنده
گواهی مبدأ (Certificate of Origin)
این سند همان‌طور که نامش پیداست نشان‌دهنده کشور تولیدکننده کالا موضوع قرارداد است. گواهی مبدأ معمولاً توسط تولیدکننده و یا نمایندگی‌های مجاز آن صادر و توسط اتاق بازرگانی آن کشور تائید و مهر می‌گردد. در برخی مواقع خریدار جهت اطمینان بیشتر می‌تواند درخواست تأیید گواهی مبدأ را از سفارت خود در آن کشور را داشته باشد.
گواهی مبدأ شامل چه اطلاعاتی است؟
- مشخصات فروشنده
- مشخصات خریدار
- جزئیات و روش حمل
- شرح کالا
- محل ساخت کالا
- مقدار کالا
- علامت مشخصه کالا
لیست بسته‌بندی یا عدل بندی (Packing List)
لیست عدل بندی یکی دیگری از اسناد حمل متداول است که حاوی جزئیات و مشخصات کالای بسته‌بندی‌شده است. در این سند تعداد، وزن، ابعاد و محتویات درون هر بسته مشخص شده است.
این سند در موارد زیر مورداستفاده قرار می‌گیرد:
- توسط مسئولین و ارزیابان گمرک در زمان بررسی محتویات داخل صندوق یا کارتن‌ها
- توسط انبارداران جهت بررسی کمی و کیفی کالاهای وارده به گمرک و صدور قبض انبار
چه اطلاعاتی در لیست عدل بندی درج می‌شود؟
در این سند معمولاً اطلاعات زیر ذکر می‌شود.
- مشخصات فروشنده
- مشخصات خریدار
- محل بارگیری کالا
- محل تخلیه کالا
- وزن خالص و ناخالص
- نوع بسته‌بندی
- ابعاد کل محموله
- تاریخ
- شماره فاکتور
لازم به ذکر است در این سند قیمت کالا درج نمی‌شود.
گواهی آزمایش یا بازرسی (Inspection Certificate)
گواهی بازرسی سندی است که توسط شرکت‌های بازرسی بین‌المللی یا نماینده خریدار و جهت تائید صحت کمی و کیفی کالای خریداری‌شده، مبدأ ساخت کالا، اندازه و ابعاد، بسته‌بندی مناسب و… در زمان تحویل به حمل‌کننده کالا در کشور سازنده (Pre shipment) و یا در گمرک و یا در بندر تخلیه کالا در مشور مقصد صادر می‌گردد.
شما می‌توانید برای اطلاعات بیشتر به مقاله گواهی بازرسی چیست؟ مراجعه نمایید.
بیمه‌نامه (Insurance Policy)
ازآنجاکه حمل‌ونقل بین‌المللی خالی پر از ریسک و خطرات مختلف است، لذا به جهت محافظت از کالا در برابر خسارات احتمالی محموله را بیمه می‌کنند. بیمه‌نامه‌های بین‌المللی بسته به نوع پوشش خطرات به انواع مختلفی از A تا C دسته‌بندی می‌شوند. کامل‌ترین نوع بیمه حمل‌ونقل بین‌المللی کلوز A است که تقریباً تمام خطرات احتمالی در جریان حمل‌ونقل را پوشش می‌دهد. درصورتی‌که بیمه محموله به عهده فروشنده باشد، باید در بیمه‌نامه نوع و میزان پوشش بیمه مشخص گردد.
گواهی‌نامه صادرات
در برخی از کشورها یا برای صادرات برخی از محصولات نیاز به این سند می‌باشد. صادرکنندگان یا نمایندگان آن‌ها باید با توجه به قوانین و مقررات مرتبط از شرایط صادرات محصولات خود مطلع گردند. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم در این امور تخصصی به افراد متخصص و باتجربه مراجعه نمایید. ما در بازرگانی رها آماده‌ایم تا در این زمینه و سایر موارد مربوط به ترخیص کالا به‌طور رایگان به شما مشاوره دهیم.
اما به‌طورکلی بر اساس سه فاکتور زیر لزوم گواهی‌نامه صادرات تعیین می‌گردد:
- نوع کالا: صادرات کالاهایی که دارای ممنوعیت ازلحاظ امنیت ملی، سیاست خارجی، کمبود و نیاز داخلی و …
- مقصد نهایی کالا: صادرات به کشورهایی که ازلحاظ مناسبات و روابط سیاسی ممنوع می‌باشد.
- موارد استفاده از کالا
اسناد حمل خاص
جدا از اسناد حمل متعارف که در بالا معرفی شدند و تقریباً برای ترخیص عموم کالاها موردنیاز هستند برخی کالاها با توجه به ویژگی‌های خاص خود نیازمند اسناد دیگری نیز هستند. به‌عنوان نمونه برخی از این اسناد عبارت‌اند از:
- سیاهه گواهی‌شده (Certified Invoice)
- سیاهه تائید شده (Legalized)
- گواهی وزن (Weight Certificate)
- سیاهه کنسولی (Consular Invoice)
- گواهی آنالیز سازنده کالا (Manufacturer Analysis Certificate) یا (Manufacture Declaration)
- گواهی لیست سیاه (Black List Certificate)
- گواهی بهداشت و سلامت (Health Veterinary & Sanitary Certificate)
- گواهی ضدعفونی (Fumigation Certificate)
- گواهی بازرسی کالا در مبدأ مثل COI
اسناد حمل چیست و شامل چند دسته است؟
اسناد حمل یکی از اوراق گمرکی است که در دربردارنده مشخصات کالا بوده و حکم شناسنامه کالا را دارد. اسناد حمل یکی از اسناد ضروری برای انجام امور تشریفات گمرکی و ترخیص کالا است که به دو دسته اسناد متداول و خاص تقسیم می‌شود. انواع بارنامه چیست؟
بارنامه سندی است که با توجه به نوع حمل و نقل به بارنامه دریایی، بارنامه هوایی، بارنامه زمینی، بارنامه ریلی (راه نامه راه‌آهن)، رسید نامه پستی دسته بندی می شود.
دیدگاهتان را بنویسید