بارنامه دریایی و اصطلاحات رایج دریانوردی
در صنعت حمل و نقل دریایی اصطلاحات زیادی وجود دارد که بهتر است با رایج‌ترین آن‌ها آشنا باشید زیرا این اصطلاحات در بسیاری از بارنامه های دریایی به کار می روند و اگر با آن ها آشنایی نداشته باشید، قادر به درک، ارزیابی یا نوشتن یک بارنامه دریایی مناسب نخواهید بود. برخی از این اصطلاحات حمل و نقل دریایی به شرح زیر می‌باشد:
فعالیت فورواردی و وظایف فورواردر
فعالیت فورواردی به این معناست که تمام امور و هماهنگی‌ها برای جابجای کالا توسط شرکت حمل و نقل انجام می‌شود. وظایف این این شرکت‌ها که فورواردر نام دارند عبارتند از صدور بارنامه، صدور پروفرمای حمل، انبارداری، بیمه باربری، انجام تمامی تشریفات گمرکی در مبدا، بسته‌بندی بار، عقد قرارداد با موسسات مختلف و دریافت راه‌نامه یا بارنامه از آن‌ها، تحویل کالا به گمرک مقصد و دریافت تاییدیه، ارائه اطلاعات دقیق از قرارداد و جریان حمل به طرفین معامله، بررسی سلامت کالا در هنگام تحویل به هر کدام از گمرکات مبدا یا مقصد و اعلام ورود کالا به طرفین. درهنگام عقد قرارداد فورواردی تمام این بندها را به صورت واضح در قرارداد بیان کنید.
انواع بارنامه دریایی
بارنامه دریایی دارای تقسیم بندی‌ها و اشکال مختلفی است که هرکدام از منظری دسته بندی شده‌اند. در ادامه به انواع بارنامه های دریایی از منظرهای گوناگون می پردازیم.
به صورت کلی بنا بر نوع اجاره کشتی، بارنامه به دو مدل زیر تقسیم می‌شوند:
-
بارنامه برای حمل گذری (TRAMP) که طبق یک قرارداد اجاره (CHARTER) صادر می شود.
در این مدل بارنامه، کشتی معمولا یک یا قسمتی از یک محموله کامل را منتقل می‌کند. پس مالک کشتی تعهد می‌پذیرد که در قرارداد اجاره کشتی آمده و قید شده است. در نتیجه بارنامه ترامپ، بر حمل توسط یک کشتی که به صورت خط (LINER) عمل نمی کند ناظر است.
-
بارنامه مربوط به خط کشتیرانی
درحالت حمل توسط خط کشتیرانی، توافق اجاره یا ذخیره کردن جا در کشتی مد نظر بوده و تایید می کند که جای لازم برای کالای مورد نظر در کشتی پیش بینی شده است. به عبارت دیگر بارنامه خط کشتیرانی دارای مفاد و شرایطی است که به منزله تعهد ومسئولیت خط است. برای تقریب ذهن شما مخاطب عزیز با این دو مدل بارنامه می‌توان گفت، این دو نوع بارنامه مشابه تاکسی خطی و تاکسی دربستی است.
بارنامه مستقیم (Direct B/L)
این سند حاکی از آن است که در هنگام حمل کالا از مبدا تا مقصد وسیله حمل تغییر نکند. به عبارت دیگر، کالا به صورت مستقیم و تنها با کشتی به اسکله مقصد برسد. در حمل کالا بسته به شرایط برخی از کالاها در کشور ثالث مجددا بارگیری شده و از طریق زمینی یا هوایی به مقصد نهایی ارسال می‌شود. با امضای بارنامه مستقیم دیگر این اتفاق رخ نمی‌دهد.
بارنامه دریایی سراسری (Through B/L)
دقیقا برعکس بارنامه مستقیم در بارنامه سراسری شما این اجازه را به شرکت فورواردر می‌دهید که در صورت لزوم چندین مرتبه وسیله نقلیه را تغییر دهد. اما، وسیله اولیه حمل کشتی است.
بارنامه چارتر (Charter Party B/L)
این بارنامه تحت خدمت کشتیرانی ترامپ اجرا می‌شود. پس این سند دلالت بر حمل محموله با کشتی اجاره‌ای و دربست دارد. به این معنی که، تمام ظرفیت کشتی تنها متعلق به یک مشتری است و هیچ کالای متفرقه‌ای جز محموله مشتری نباید در آن قرار بگیرد. البته، این سند نزد بانک‌ها معتبر نیست. دلیل این موضوع هم در این نکته است، زمانی که سن کشتی ها از ۱۵ سال بگذرد به کشتی های اجاره ای دربست تبدیل می شوند.
بارنامه سرویس‌های منظم دریایی (Liner B/L)
این سند برای آن دسته از کشتی‌هایی صادر می‌شود که از برنامه حرکتی مشخص تبعیت کرده و دارای قوانین مخصوص به خود هستند. نرخ و اصول این نوع از کشتی‌ها با سایر کشتی‌های باربری کاملا متفاوت است. البته، هزینه ارسال بار از این طریق کمی گران است.
بارنامه دریایی حمل مرکب فیاتا (F.B.L)
این سند برای مشخص کردن خدمه و عاملین شرکت حمل و نقل در نظر گرفته شده است. سند حمل مرکب جزو سندهای معامله‌ای بوده که مورد تایید اتاق بازرگانی بین المللی است. در این سند قید شده است که شرکت حمل کننده کالا مسئولیت تحویل کالا به مقصد و همچنین مسئولیت تمام خدمه کشتی را برعهده دارد. این سند جزو اسناد قابل معامله است مگر اینکه خلاف آن در قرارداد ثبت شود.
دیسپاچ (Dispatch)
این اصطلاح درواقع شامل پاداش به شرکت‌هایی می‌شود که زودتر از موعد تحویل بارها را به مقصد برسانند. معمولا، طرفین قرارداد پس از اینکه یک زمان تقریبی برای تحویل کالا به مقصد تعیین کردند، می‌توانند در قرارداد خود به این موضوع اشاره کنند که در صورت تحویل سریع کالا، پاداشی به فورواردر تعلق گیرد.
دموراژ (Demmurage)
طرفین می‌توانند در بارنامه دریایی خود به این موضوع اشاره کنند که در صورت معطل شدن کشتی هنگام بارگیری، صاحب کالا موظف است خسارت دیرکرد در بارگیری را پرداخت کند. البته، توصیه می‌شود تا جایی که می‌توانید این بند را در بارنامه لحاظ نکنید. چراکه برخی از شرکت‌های فورواردی از عمد کالا را دیر بارگیری می‌کنند تا از شما خسارت دریافت کنند.
ظرفیت ناخالص کشتی (GRT)
این اصطلاح اشاره به تمام ظرفیت موجود در کشتی دارد. فضاهایی نظیر موتورخانه، عرشه، کابین مسافران، کابین خدمه، انبار و غیره که همگی به GRT شناخته می‌شوند.
ظرفیت بارگیری (DWT)
معمولا، در بارنامه دریایی به ظرفیت کشتی برای بارگیری اشاره می‌شود. هیچ شرکتی حق ندارد کالا را بیش از ظرفیت کشتی بارگیری کند. در غیر این صورت هر دوی طرفین قرارداد جریمه خواهند شد. این ظرفیت بر حسب تن است.
فاس (تحویل کنار کشتی)
فاس (FAS) به معنی تحویل محموله در کنار کشتی است؛ به گونه‌ای که پس از تحویل کالا توسط فروشنده به فورواردر تمامی مسئولیت‌ها و جبران خسارت‌های احتمالی از روی دوش او بر داشته می‌شود.
فوب (تحویل روی عرشه کشتی)
فوب (FOB) به این معناست که تمامی مسئولیت‌های فروشنده در قبال کالا زمانی به پایان می‌رسد که او محموله را بر روی عرشه کشتی در مبدا تعیین شده بارگیری کند. این موضوع در بارنامه دریایی حتما باید قید شود تا فورواردر در جریان تمام امور قرار بگیرد. در غیر این صورت شرکت تحویل گیرنده هیچ مسئولیتی در قبال این موضوع بر عهده نخواهد گرفت.
فوب (تحویل روی عرشه کشتی)
فوب (FOB) به این معناست که تمامی مسئولیت‌های فروشنده در قبال کالا زمانی به پایان می‌رسد که او محموله را بر روی عرشه کشتی در مبدا تعیین شده بارگیری کند. این موضوع در بارنامه دریایی حتما باید قید شود تا فورواردر در جریان تمام امور قرار بگیرد. در غیر این صورت شرکت تحویل گیرنده هیچ مسئولیتی در قبال این موضوع بر عهده نخواهد گرفت.
سایر بارنامه‌های دریایی
بارنامه‌های دریایی از نظر موقعیت، تعداد وسیله حمل، نوع خدمات و غیره دارای انواع مختلف دیگری نیز هستند که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.
سایر بارنامه‌های دریایی
از نظر موقعیت کالا
این سند به دو گروه کالای بارگیری شده و کالای دریافت شده تقسیم می‌شود. بارنامه کالای بارگیری شده نشان‌دهنده این است که محموله توسط مسئول حمل دریافت شده و بر روی عرشه کشتی بارگیری شده است. بارنامه کالای دریافت شده نیز به این معنی است که مسئول حمل کالا را دریافت کرده، اما هنوز اقدامی به بارگیری آن بر روی عرشه کشتی نکرده است. معمولا، بانک‌ها از پذیرفتن این نوع بارنامه خودداری می‌کنند؛ مگر آن‌که بین طرفین معامله امضا شده باشد.
بارنامه تمیز یا غیر مخدوش (Clean Bill Of Lading)
بارنامه دریایی تمیز به این معناست که هنگام تحویل کالا توسط فورواردر هیچ بندی در سند که به معیوب بودن یا نبودن آن اشاره کرده باشد، وجود ندارد. این سند به بارنامه تمیز یا بی قید و شرط معروف است. البته، تمام بارنامه‌ها باید این بند را در محتویات خود قید کنند، در غیر این صورت از ارزش قانونی ساقط می‌شوند.
بارنامه غیر تمیز یا غیر مخدوش (Claused Bill of Lading)
این سند نقطه مقابل سند مخدوش است؛ به گونه‌ای که صراحتا به معیوب بودن یا نبودن کالا اشاره شده است. این سند نزد تمام ارگان‌های حقوقی و بانک‌ها مورد تایید است. توجه داشته باشید که حتما در تمام بارنامه‌های که از شرکت‌های حمل و نقل دریافت می‌کنید، این بند را در سند قید کنید.
بارنامه دریایی ترانسشیپ (Transshipment Bill of Lading)
این بارنامه نیز از لحاظ محتویات شبیه به بارنامه مستقیم است. یعنی کالاها صرفا از طریق دریا جابجا شده و از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می‌شود. همچنین، تمامی مقاصدی که کشتی در آنجا توقف خواهد کرد نیز در سند قید می‌شود.